به نظر اکثر کارشناسان و متخصصین کسب ‏وکار، چنانچه شرکت‏ ها در مسیر تحول دیجیتال گام برندارند رفته رفته مشتریان و جایگاه خود را در بازار از دست داده و با چالش بقا روبرو خواهند شد.

تحول دیجیتال قرار است شرکت ‏ها را از این سرنوشت محتمل دور کرده و آنها را در مسیر رشد و توسعه قرار دهد. بدیهی است چنین مسیری یک اتوبان چهاربانده نبوده بلکه مسیری است پر پیچ و خم، گاه ناشناخته و توام با چالش‏های متعدد.

در این گزارش، به مهمترین چالش‏هایی که شرکت‏های دنیا با آن روبرو بوده‏اند می‏پردازیم. بسیاری از این چالش‏ها عمومی و فراگیر بوده و ربط چندانی به کشور و سازمان خاصی ندارد. تعداد دیگر از آنها هم مختص سازمان‏ها و شرکت‏های ایرانی است که در این خصوص می‏توان به شاخص‏های تحریم و عدم ثبات اقتصادی کشور اشاره کرد.

امیدواریم این تلاش تیم رایبُـد برای معرفی چالش‏های تحول دیجیتال و راهکارهای مقابله با آنها مورد استفاده سازمان‏ها و شرکت‏های ایرانی قرار گیرد.


چالش‏ اول: پارادوکس چـابکی

چالش‏ دوم: مقاومت در برابر تغییر

چالش‏ سوم: کمبود مدیران و متخصصین دیجیتال

چالش‏ چهارم: ابهام در تخصیص بودجه

چالش‏ پنجم:پیچیدگی امنیت دیجیتال

چالش‏ ششم:نبود برنامه تحول دیجیتال جامع و اجرایی

چالش‏ هفت:رهبری

چالش‏ هشت:تحریم و نبود ثبات اقتصادی


چالش‏ اول: پارادوکس چـابکی

شرح چالش

قلب برنامه تحول، چابکی است و گسترش آن در کل سازمان، راز موفقیت تحول دیجیتال است. از طرفی چابکی تا حد زیادی بعد از تحول دیجیتال محقق می‏شود و از نتایج آن است و این پارادوکسی در زمینه برنامه‏ های تحول است. تعداد زیادی از برنامه‏ های دیجیتال به علت کندی و زمان‏بر بودن و ناامیدی از دستیابی به‏ موقع به اهداف، با شکست روبرو شده‏ اند. 

راهکار مقابله با چالش

در این مورد راهکارهای زیر توصیه می‏شود:

-> حمایت مدیران ارشد سازمان از مدیران تحول دیجیتال: مدیران طرح تحول قبل از هر چیز باید پشتیبانی و حمایت همه‏ جانبه مدیران ارشد سازمان را کسب کنند تا به آنها در ایجاد و به ثمر رساندن فرهنگی که آزمودن و یادگیری را تشویق کند و به پیشبرد برنامه ‏های تحول و تغییرات فرهنگ سازمانی منجر شود، کمک کنند. به بیان دیگر، مدیران با حمایت به‌موقع از برنامه تحول، می‏توانند به چابک شدن مراحل برنامه تحول دیجیتال کمک کنند.

-> برای طرح تحول یک نقشه‌راه مبتنی بر روش کاری چابک طراحی کنید: طرح تحول باید دارای یک نقشه‏ راه چابک باشد و قبل از توسعه و گسترش هر برنامه در کل سازمان، باید آزمایش شود تا قبل از فراگیر شدن آن در سازمان، از درستی و نتایج مثبت برنامه ‏ها اطمینان بیشتری بوجود آید.


چالش‏ دوم: مقاومت در برابر تغییر

شرح چالش

یکی از مهم ترین چالش‏های پیش‏روی هر نوع تحولی، مرتبط با فرهنگ سازمانی است. انسان‏ها به طور طبیعی در مقابل تغییر مقاومت می‏کنند و اینرسی زیادی نشان می‏دهند. این در حالی است که تحول دیجیتال تغییرات بنیادی در سازمان ایجاد می‏کند که تنها منحصر به تغییرات فناورانه نیست بلکه شامل ساختار و روش ‏های انجام کار نیز می‏شود.

راهکار مقابله با چالش

تغییر فرهنگ سازمانی کار پیچیده‏ای است ولی برای موفقیت هر گونه تحولی بسیار حیاتی است. باید ساختار ذهنی و نگرش پرسنل را متناسب با عصر دیجیتال تغییر داد. در این راستا، پیشنهادهای زیر ارائه می‏شود:

-> مدیریت تغییرات سازمانی را برنامه ‏ریزی و اجرا کنید: یکی از مولفه ‏های اصلی هر برنامه تحول، برنامه مدیریت تغییرات سازمانی (Organizational Change) است. تجربه نشان می‏دهد شرکت‏هایی که دارای برنامه مدیریت تغییر کامل و جامعی هستند احتمال موفقیت برنامه‏ های تحول دیجیتال آنها بسیار بیشتر است.

-> اطلاع ‏رسانی و آگاهی ‏بخشی را فراموش نکنید: مهمترین دلیل مقاومت در برابر تغییر، ناآگاهی و ابهام در تبعات تغییرات بر کار و زندگی افراد سازمان است. لذا پیشنهاد می‏شود اطلاع ‏رسانی و آگاه کردن افراد از تبعات مثبت تغییرات و همچنین تبعات منفی عدم انجام آن در دستور کار قرار گیرد.

-> آموزش مستمر را در دستور کار قرار دهید: توصیه می‏شود کارکنان و سایر ذی‏نفعان را با فرهنگ دیجیتال، ابزارها، فناوری‏ها و راه‏حل‏های دیجیتال از طریق آموزش‏های مستمر آشنا کنید.


چالش‏ سوم: کمبود مدیران و متخصصین دیجیتال

شرح چالش

دنیای دیجیتال نیاز به مدیران و متخصصینی دارد که باید دارای دانش و مهارت ‏های جدید باشند. این چالش بویژه در کشور ما به دلیل مهاجرت‏ های گسترده در این حوزه، بسیار حاد و جدی است طوریکه موجب می‏شود تعداد زیادی از طرح‏ها و برنامه‏ ها در عمل به نتیجه مطلوب نرسند.

راهکار مقابله با چالش

نیروی انسانی متخصص در این حوزه جزو سرمایه ‏های کلیدی سازمان ‏ها هستند. لذا شرکت‏ها باید در این زمینه سرمایه‏ گذاری کنند. به طور مشخص، دو توصیه زیر پیشنهاد می‏شود:

-> نظام منابع انسانی را متناسب با فرهنگ دیجیتال، تغییر دهید: تقویت نظام برنامه‏ ریزی منابع انسانی سازمان متناسب با فرهنگ کاری نوظهور و ویژگی‏ های نسل زِد را آغاز کنید. بعلاوه نیروهای سازمان را برای کسب قابلیت ‏ها و مهارت‏ های دیجیتال آموزش دهید.

-> سیستم جبران خدمت را متناسب با نیاز روز تغییر دهید: اصلاح سیستم جبران خدمت به گونه‏ای که رابطه مستقیم بین پاداش و توانمندی نیروی انسانی بوجود آید ضروری است.


چالش‏ چهارم: ابهام در تخصیص بودجه

شرح چالش

عزم، اراده و جدیت سازمان را در تحقق تحول دیجیتال می‏توان با شاخص مهم بودجه‌ی تخصیص یافته به آن سنجید. نبود بودجه کافی و یا تردید و تعلل در تخصیص بودجه، موجب دلسردی پرسنل شده و موفقیت برنامه‏های تحول دیجیتال را با چالش جدی روبرو می‏کند.

راهکار مقابله با چالش

-> بودجه‌ای اولیه به برنامه تحول دیجیتال تخصیص دهید: تخصیص بودجه اولیه به برنامه ‏های تحول دیجیتال باید کافی باشد و با کمک و مشارکت واحدهای مختلف سازمان صورت گیرد.

-> در تخصیص بودجه، انعطاف نشان دهید: مسیر تحول دیجیتال، مسیری شفاف، روشن و مستقیم نیست که بتوان بودجه ‏های ثابت و غیرقابل انعطاف به آن تخصیص داد. بسیاری از چالش‏ها در مسیر تحول ظهور می‏کند. لذا بودجه تخصیص یافته باید دارای انعطاف لازم باشد.

-> به امر مهم آموزش و توانمندسازی کارکنان، بودجه جداگانه تخصیص دهید: همانطور که قبلاً اشاره شد آموزش و آگاهی پرسنل با مفاهیم دیجیتال در موفقیت آن نقش کلیدی دارد. لذا باید بودجه ویژه و جداگانه‏ای به این امر خطیر تخصیص یابد.


چالش‏ پنجم: پیچیدگی امنیت دیجیتال

شرح چالش

دیجیتالی شدن به این مفهوم است که بسیاری از داده‏ها و اطلاعات سازمان وارد محیط سایبری می‏شود و در نتیجه در معرض خطر هک شدن، تغییر، دسترسی غیرموجه، عدم دسترسی، سرقت و ... قرار می‏گیرد. بنابراین امنیت اطلاعات که امری پیچیده، پویا و متغیر است از اهمیت بالاتری برخوردار خواهد شد.

تردیدی نیست که موفقیت برنامه کلی تحول دیجیتال وابسته به موفقیت در برنامه تحول امنیت اطلاعات است.

راهکار مقابله با چالش

در این مورد راهکارهای زیر توصیه می‏شود:

-> شعار «اول امنیت اطلاعات» را سرلوحه کار خود قرار دهید: هر برنامه تحول دیجیتال باید برنامه های تحول امنیت را در اولویت بالا قرار دهد. 

-> به هر برنامه کاربردی بخش امنیت مختص به خود تخصیص دهید.

-> باید کنترل‏های امنیتی را در داخل سازمان، با بیرون و در ارتباط مشتریان و سایر ذی‏نفعان و همچنین در ارتباط با رایانش ابری لحاظ نمود.

-> بجای مدل DevOps از مدل  DevSecOps استفاده کنید: در توسعه سیستم‏ها و نگهداری آنها می‏توان مدل DevOps را با مدل DevSecOps جایگزین نمود تا بر این موضوع تاکید شود که امنیت همیشه دارای اولویت بالاتری است.


چالش‏ ششم: نبود برنامه تحول دیجیتال جامع و اجرایی

شرح چالش

یکی از مهمترین چالش‏های تحول دیجیتال، نبود تصویری روشن از مشکلات، ریسک‏ها و نیازمندی‏های سازمان است. از طرفی مدیران درک ملموسی از آینده و چشم‏ انداز مطلوب سازمان خود ندارند و اگر نیز داشته باشند چگونگی مسیر رسیدن از وضعیت فعلی به آینده مطلوب برایشان روشن نیست. این امر موجب مشکلات متنوعی می شود. به طور مثال شفاف نبودن اهداف و اولویت‏ها می‏تواند موجب تشتت و عدم اجماع بین مدیران شده و تحول را با چالش اساسی روبرو کند.

راهکار مقابله با چالش

راه‏ حل مشکلات قیدشده در یک برنامه تحول دیجیتال اصولی و منطقی نهفته است. چنین برنامه‏ای باید به سوالات زیر، پاسخی دقیق و شفاف ارائه دهد:

۱- مهمترین مشکلات، چالش‏ها و ریسک‏هایی که عصر دیجیتال بر سازمان تحمیل کرده و یا خواهد کرد کدام است؟

۲- عصر دیجیتال، چه فرصت‏هایی را برای رشد و توسعه سازمان خلق کرده است؟

۳- نیاز و خواسته‏ های برآورده نشده مشتریان حال و آینده سازمان چیست و چگونه می‏توان تجربه مشتری را بهبود بخشید؟ 

۴- مدل کسب‏ وکار سازمان ما باید چه تغییری نسبت به مدل فعلی داشته باشد تا بتواند خود را با عصر دیجیتال بهتر وفق دهد؟

۵- برای بقا و توسعه در عصر دیجیتال و انطباق با مدل جدید کسب‏ وکار، به چه قابلیت‏هایی نیاز است و سطح بلوغ این قابلیت ‏ها هم‏اکنون در سازمان چگونه است؟

۶- چگونه می‏توان گام به گام و با اولویت‏بندی درست سازمان را از جایگاه فعلی به جایگاه مطلوب آینده حرکت داد به گونه‏ ای که آهنگ تحولات متوقف نشده و بتوان با دستیابی به اهداف و دستاوردهای میانی و زودبازده، سازمان و تیم را در مسیر دستیابی به اهداف نهایی تحول، شاداب و باانگیزه نگهداشت؟

هر برنامه تحول باید به درستی اهداف را شناسایی و اولویت‏ بندی کند. اهداف نهایی اکثر بنگاه ‏های اقتصادی عبارتند از: «افزایش درآمد»، «کاهش هزینه»، «کاهش ریسک»، «انطباق با قوانین و مقررات» و «بهبود تجربه مشتری و کارکنان» و غیره. لذا هر بخش از برنامه تحول باید مستقیم یا غیرمستقیم به تحقق این اهداف کمک کند. مدیران و ذی‏نفعان برنامه تحول باید قبل از شروع هر برنامه تصویری از وضعیت موجود (Snapshot) داشته باشندتا بتوانند آن را با وضعیت بعد از اجرا بر مبنای شاخص‏ های معین با هم مقایسه کنند و از تحقق اهداف اولیه اطمینان حاصل کنند.


چالش‏ هفت: رهبری

شرح چالش

یکی از مهمترین چالش‏های پیش‏روی هر نوع تحولی، بویژه سازمان‏های ایرانی (که یکی از دلایل آن، عدم ثبات مدیریت است)، نبود رهبری قدرتمند، الهام‏ بخش و متعهد است.

برنامه‏ های تحول بسیار پیچیده و در نتیجه چالش برانگیز هستند و برداشت‏ها و اختلاف‏ نظرهای زیادی بین افراد در سطوح مختلف سازمانی در زمینه اهداف، راهکارها و اولویت‏ها بوجود می‏آورد.

 در نبود یک رهبر قدرتمند، مدیران و افراد سازمان نمی‏توانند بر مسیر غیرهموار اجرای برنامه تحول دیجیتال متمرکز بوده و متعهد باقی بمانند. 

راهکار مقابله با چالش

-> مدیران ارشد برای برنامه تحول دیجیتال باید کسی را انتخاب نمایند که دارای تخصص، باور و توان هدایت و مدیریت افراد در طی مسیر تحول دیجیتال باشد.

-> برنامه تحول دیجیتال زمان‏بر بوده و نیاز به تمرکز دارد. لذا توصیه می‏شود تا حد ممکن ثبات در مدیریت ایجاد شود تا این برنامه‏ها دچار انحراف و کندی نشوند.


چالش‏ هشت: تحریم و نبود ثبات اقتصادی

شرح چالش

یکی از مهمترین چالش‏های پیش‏روی سازمان‏های ایرانی در مسیر تحول دیجیتال، تحریم و نبود ثبات اقتصادی است. تحریم از چند بعد مسیر تحول دیجیتال را با چالش و پیچیدگی بیشتری مواجه می‏کند:

oاول، عدم امکان بهره ‏گیری از تجارب شرکت‏های بین ‏المللی، اجتناب از راه‏حل‏های اشتباه طی شده توسط دیگران و استفاده از تجارب موفق مشاوران خبره دنیا

oدوم، سخت و ناهموار بودن مسیر خرید، استقرار، بکارگیری و پشتیبانی تکنولوژی‏های نوین دیجیتال

oسوم، تورم و نوسانات شدید اقتصادی که دستیابی به اهداف را با چالش روبرو می‏کند.

راهکار مقابله با چالش

بدیهی‏ ترین راه مقابله با این چالش، تلاش برای رفع تحریم و توسعه ارتباطات علم و تکنولوژیک با سایر کشورها است ولی متاسفانه سازمان‏های ایرانی و به خصوص شرکت‏های خصوصی در تحقق این راه‏حل نقشی ندارند و تقریبا خارج از کنترل آنها است. لذا پیشنهاد عملی عبارتند از:

-> پرهیز از برنامه‏ ریزی‏های طولانی ‏مدت. بهتر است در چنین فضایی فاز برنامه‏ ریزی و اجرا شتاب بیشتری بگیرد و متدولوژی چابک و رویکرد تکرار (Iterative Approach) دنبال شود.

-> استفاده هر چه بیشتر از متخصصین، مشاورین و توان شرکت‏های برتر داخلی

-> اکتفا نکردن به نیروهای متخصص درون سازمان و استفاده از توان تخصصی موجود در کل کشور

-> توجه بیشتر به مدیریت ریسک

شرکت توسعه فناوری دیجیتال رایبد با تکیه بر تجربه اجرای پروژه های بزرگ در سطح کشور و همکاری با شرکت های بزرگ بین المللی اروپایی و آسیایی خدمات مشاوره ای و آموزشی مطابق با استانداردهای روز به شرکت ها و مشتریان خود ارائه می دهد.